Patroonmatig reageren
Vaak denken we dat we ons gedrag bewust kiezen. Hoe meer je jezelf traint in mindfulness hoe meer gaat opmerken wanneer je er niet bij bent. In die zin kan mindfulness je meer bescheiden maken. Je gaat je beseffen dat je niet altijd aan het stuur staat, dat er heel veel situaties zijn waarin je automatisch reageert op een manier die achteraf niet altijd handig blijkt. Eerst is er het bewustzijn achteraf: heb ik weer toegegeven terwijl ik dat niet wilde, ben ik weer boos geworden, gevlucht in eten, TV, alcohol, de computer. Naarmate mindfulness groeit ga je de kruispuntmomenten beter opmerken. Je merkt de neiging om automatisch te reageren op het moment dat hij optreedt. Misschien lukt het je nog niet om het anders te doen. Maar dit is de eerste stap.
Begrijpen en begrip
De valkuil is nu om jezelf te gaan veroordelen om deze patronen. Daarom is het belangrijk om de wortels van deze patronen op de juiste manier te begrijpen. Waar komen deze patronen vandaan? Paul Gilbert, de grondlegger van de compassion focussed therapy, benoemd drie oorzaken: onze biologie, onze cultuur en wat we meemaken in het leven. Een dieper begrijpen van de invloed van deze factoren kan helpen om meer begrip voor jezelf te hebben.
Begrip hebben voor jezelf is niet hetzelfde als jezelf vrijpleiten. Het is een jezelf vrijmaken van gerumineer over schuldgevoelens, zodat energie vrijkomt om daadwerkelijk verantwoordelijkheid te nemen over je leven.
Het patroon van voor anderen zorgen
Een veelvoorkomend patroon is je richten op het zorgen voor anderen. Dit kan verschillende vormen aannemen; je cijfert jezelf weg ten gunste van anderen (doe mij maar het kapotte gebakje), je rumineert over de problemen van anderen (misschien ook die problemen waar de ander niet mee zit), je staat steeds voor anderen klaar en komt niet toe aan rust nemen.
Zorgen is mooi
Het zorgen voor anderen is een mooi iets. Het kan ons diep ontroeren als iemand een offer brengt voor een ander. Ik ben van mening dat die ontroering iets zegt. We bewonderen iemand als moeder Theresa die zich voor anderen inzet. In de bijbel wordt het “heb u naaste lief als uzelf” gezien als een centrale leer die “de grondslag” is van “alles is wat er in de wet en de profeten staat”. Binnen het Boeddhisme wordt de vrijgevigheid van Avalokitesvara bewonderd. Deze Boddhisattva van het mededogen wordt afgebeeld met duizend armen waarmee hij de mensen de hand reikt.
Zorgen kan pijnlijk zijn
Toch kan het (patroonmatig) zorgen voor anderen ook tot allerlei problemen leiden: Je raakt uitgeput. Je voelt jezelf falen in het zorgen voor anderen. Misschien geef je jezelf op de kop voor dat falen. Je raakt teleurgesteld in de ander, omdat jij meer geeft dan die ander teruggeeft. Je raakt verbitterd. Of je volhard. Je negeert je eigen pijn en je eigen behoeften.
Zorgen in evenwicht
Zo’n patroon veranderen is niet eenvoudig. Diep verankerd in onze levensgeschiedenis of die van onze ouders. Het eerste begin is om te begrijpen dat zorg voor jezelf en zorg voor de ander diep met elkaar verbonden zijn. Sommige mensen leggen de beroemde Bijbeltekst ook op die manier uit. Heb u naaste lief als(ook) uzelf. Met andere woorden heb jezelf lief op dezelfde manier waarop je anderen liefhebt. Heb anderen lief op dezelfde manier waarop je jezelf lief hebt. Als je jezelf meer gunt kun je ook de ander meer gunnen. Het zorgen van anderen komt dan meer uit je gevoel en niet meer alleen uit een overtuiging of een moeten. Door goed voor jezelf te zorgen heb je ook meer te geven. Er ontstaat meer ruimte om belangeloos te geven.
Compassie trainen
Voor jezelf zorgen. Je zelf liefhebben. Ook momenten dat je het moeilijk hebt. Dat is zelf-compassie. Net als bij mindfulness gaat het bij compassie over iets wat je hebt of wat je niet hebt. Soms is het er, soms is het er niet. Je kunt het niet afdwingen. Je kunt het wel trainen, laten groeien, water geven.
Wil jij je vermogen om anderen en jezelf lief te hebben water geven?